Nathan Ducastel is beleidsdirecteur Informatiesamenleving, Gemeenterecht, Lokale Democratie en Veiligheid bij de VNG
Als u denkt aan digitalisering binnen de overheid, wat komt er dan in u op? Zijn het de kansen om de dienstverlening aan onze inwoners te verbeteren, fraude makkelijker op te sporen en de zorg aan kwetsbare groepen te optimaliseren? Of ziet u vooral problemen, zoals de hoge kosten, ingewikkelde discussies rondom privacy, de dreiging van cybercriminaliteit?
Ik vermoed dat u zich in een mengeling van deze opvattingen herkent. De informatiesamenleving biedt kansen, maar de bedreigingen lijken minstens net zo groot. In de twintig jaar dat ik me bezighoud met de digitale transitie van onze samenleving, staat één vraagstuk steeds centraal: hoe beheersen we de ongekende mogelijkheden van data, zodat we een veilige samenleving blijven waarin iedereen gelijke kansen heeft? Om die vraag te beantwoorden moeten we goed weten wat voor samenleving we willen zijn. Als we écht zouden willen, zouden we met de digitale toepassingen waar we nu over beschikken met relatief gemak fraudeplegers en criminelen in hun activiteiten kunnen beperken. Maar dat betekent dat allerlei systemen aan elkaar gekoppeld moeten worden, van justitie en schuldhulpverlening tot zorginstellingen. Het gevolg zou kunnen zijn dat de overheid de privacy van burgers willekeurig kan schenden. Daar moeten we het dus met elkaar over hebben, maar die discussie wordt nog onvoldoende gevoerd.
Het gevolg is een impasse. Digitalisering heeft nu ongeveer de status die het klimaat vier jaar geleden nog had: de politieke prioriteit ontbreekt. In de programma’s van politieke partijen wordt het onderwerp maar mondjesmaat genoemd, terwijl je toch zou verwachten dat elke partij er minstens een paragraaf aan wijdt. Iedereen vindt dat we zorgvuldig moeten kijken naar de morele en maatschappelijke consequenties van een samenleving die is georganiseerd rondom informatie. Maar ondertussen raast de trein die digitalisering heet voort, en voor je het weet zijn we te laat om er nog op te springen.
Toch ben ik hoopvol gestemd. Er zijn er veranderingen merkbaar. Onlangs was ik bij de digitale top, georganiseerd door het kabinet met de ministeries van EZK en BZK als belangrijkste partners. Voor het eerst zag ik dat digitalisering breed wordt opgepakt. Het ging over artificiële intelligentie, over robotisering, over smart cities en industriepolitiek. Ook het aantal vooraanstaande bewindspersonen van ministeries, kennisinstellingen en planbureaus was opvallend. Dat zijn de influencers die we aan boord moeten hebben.
Waar het mij om gaat, is dat we het narratief over de informatiesamenleving kantelen. Dat we gaan inzien dat digitalisering ook leuk en spannend kan zijn. Dat het ons helpt om efficiënter en doelmatiger te werken. En dat het kansen biedt om iedereen bij de samenleving te betrekken, juist ook de mensen die voorheen vaak onbedoeld over het hoofd werden gezien, of die onterecht niet op de radar kwamen.
Voorwaarde voor die nieuwe beeldvorming is dat politici en bestuurders het onderwerp naar zich toetrekken en er net zo bevlogen over discussiëren als nu over het klimaat gebeurt. Want als digitalisering op de politieke agenda komt, kunnen we stappen maken. Doet u mee?